تحریم فروش مواد اولیه

بهار سال 1399 بهار عجیبی بود. اگرچه اپیدمی کرونا بر جهان حکمرانی می کند، با این حال رهبر انقلاب با نگاهی طولانی مدت، فرای این روزهای ایران را می‌بینند؛ از این رو امسال را سال «جهش تولید» نامیده‌اند. این نام گذاری به نوعی به معنای افزایش چند برابری تولیدات داخلی و از این طریق، بی‌نیازی به واردات و در کنار آن، داشتن گوشه چشمی به صادرات است.

به نوعی مقام معظم رهبری با در نظر گرفتن شرایط سخت اقتصادی حاکم بر کشور، چند سالی است که نگاه به تولیدات داخلی را ملاک عبور از این وضعیت دانسته و امسال نیز با توجه بیشتر به این موضوع و تمرکز بیشتر بر تولید کنندگان داخلی، از آن‌ها خواسته‌اند جهش تولیدات را در امور خود لحاظ کنند و در این وضعیت اقتصادی به داد کشور برسند.

اما یک دلیل اساسی که باعث شد وضعیت اقتصاد ایران نتواند چندان روی آرامش و ثبات را ببیند، تحریم هایی است که در این سال‌ها بر ایران تحمیل شد. در اصل تحریم یک نوع ابزار جنگی محسوب می‌شود که بیشترین کاربرد آن در اقتصاد است.

تحریم، از جنگ با عراق تا امروز

گرچه تاریخچه تحریم های اقتصادی علیه ایران داستانی طولانی تر از انقلاب ایران دارد اما شروع واقعی این تحریم‌ها به سبب تسخیر سفارت آمریکا رخ داد. در ابتدای امر، آمریکا به تنهایی دست به تحریم های مختلف اقتصادی علیه ایران زد. اولین و مهمترین این تحریم‌ ها در باب عدم سرمایه گذاری شرکت های نفتی در حوزه نفت ایران بود. (2)

با شروع جنگ ایران و عراق، امیدواری‌ها برای کشورهای غربی به خصوص آمریکا، برای از بین رفتن حکومت ایران بیش از گذشته شد. از این رو آمریکا و بسیاری از کشورهای اروپایی به بهانه بی طرفی در جنگ، از دادن تجهیزات نظامی و غیر نظامی و حتی فروش مواد اولیه و خام برای تولیدات داخلی به ایران، سر باز زدند.(1)

آمریکا در تصور این بود که ایران یک حکومت نوپا دارد و هنوز نتوانسته است هیچ صنعت و تولید خاصی را راه اندازی کند و از این رو با نرسیدن امکانات و قرار گرفتن در شرایط بد اقتصادی به زودی جنگ را واگذار خواهد کرد. اما ایران بعد از جنگ چون سیمرغی بود که از خاکستر سر بیرون آورد.

این اتفاق برای کشورهای غربی به خصوص آمریکا، گران تمام شد. از این رو همواره به دنبال بهانه ای برای ضربه زدن مجدد بودند. اتفاقات 11 سپتامبر و ایجاد بحث تروریستی نوین، پای آمریکا را به منطقه و کشورهای همسایه ایران باز کرد. داستان های مرتبط با انرژی هسته ای نیز به این قضیه اضافه شد و ایران با شیطنت های آمریکا تبدیل به سیبل اول جهان در زمینه تحریم‌ها گردید.(3)

آمریکا با قدرت نفوذ و فشاری که داشت، این بار نه تنها خودش بلکه به نوعی با کمک کل اروپا و حتی سازمان های معتبر و مهم جهانی، ایران را در عجیب ترین و سخت ترین تحریم های اقتصادی و سیاسی قرار دادند؛ تحریم هایی که شاید کمتر در تاریخ بتوان مشابهی برای آن‌ها پیدا کرد.



تحریم قطعات و مواد اولیه، مهمترین تحریم
اما به راستی تحریم‌ها چه تاثیری بر جهش تولیدات داخلی می گذارد؟ بیایید کمی ملموس‌تر در مورد تاثیرات تحریم بر تولید و به خصوص جهش تولیدات حرف بزنیم.

انسان از وقتی از غار خویش خارج شد و با سایر انسان‌ها شروع به مراوده کرد، کم کم متوجه شد که برای گذران زندگی و ادامه حیات نمی تواند تنها به خود متکی باشد. با گذشت زمان و ایجاد انواع تمدن‌ها و ملت‌ها و ... این نیاز تبدیل به نیاز ملت‌ها به یکدیگر شد. این یک اتفاق کاملا طبیعی است که کشوری قسمتی از نیازهای خود را توسط کشورهای دیگر تامین کند و اگر این چنین اتفاقی نمی افتاد، مفهومی به نام اقتصاد به معنای امروزی به وجود نمی‌آمد
.
تصور ما شاید این باشد که کشوری قدرتمند از نظر اقتصادی چون آمریکا، تمام محصولات را خودش تولید می کند و نیازی به هیچ کشور دیگری ندارد. اگر این گونه بود، مطمئن باشید هزینه های جنگ را به جان نمی خرید و در مناطق مختلف دنیا پایگاه های نظامی ایجاد نمی کرد!

حال تصور کنید کشوری را از این چرخه اقتصاد خارج کنند. نه فروشنده ای حاضر به معامله با او باشد و نه خریداری حاضر به خرید محصولات او. این گونه، کل مفهوم اقتصاد برای آن کشور به ویرانه ای خالی از هر چیزی تبدیل می شود.

آمریکا و برخی کشورهای اروپایی قصد دارند ایران را در چنین شرایط اقتصادی قرار دهند. اما ایران کم کم توانست با تکیه بر تولیدات داخلی، اقتصاد خود را حفظ کند. از این رو شیوه نوین تحریم‌ها، دیگر سمت و سوی جدیدی پیدا کرده است. این تحریم تولیدات ما را به صورت مستقیم مورد هدف قرار داده‌اند.

تحریم های جدید برای ایران حول محور مواد اولیه و قطعات صنعتی می چرخد. در حقیقت این نوع تحریم نه تنها می تواند مانعی بر جهش تولیدات باشد، بلکه می تواند به طور کلی این تولیدات را نابود کند. (4) از این رو برعکس تبلیغات رسانه ای غرب و حتی رسانه های داخلی، این تحریم قطعات و مواد اولیه است که می‌تواند کمر اقتصاد را بشکند. اما چگونه؟ در ادامه از آن خواهیم گفت.

اثرات تحریم قطعات و مواد اولیه بر اقتصاد و جهش تولیدات

برای درک این اثرات باید از آخر به اول بیاییم. باید داستان را از مشتری و مصرف کننده شروع کنیم. مصرف کننده ایرانی و هر مصرف کننده دیگر، به طبع دوست دارد جنسی که می خرد هم صرفه اقتصادی داشته باشد و هم از کیفیت مناسب برخوردار باشد. از این رو کالاهایی را انتخاب می کند که بتوانند این دو ویژگی را برای او تامین کنند.

تولید کنندگان و صاحبان تولیدی‌ها نیز اصولا بر اساس این دو نیاز مشتری‌ها رقابت می کنند. از این رو هر تولیدکننده ای دوست دارد بهترین مواد اولیه و قطعات صنعتی مورد نیاز خود را از بهترین تولیدی های دنیا تهیه کند تا بتواند محصولی با کیفیت را تحویل مشتری خود دهد.

از طرف دیگر چون این قطعات و مواد اولیه به شکل عمده توسط کارخانه ای دیگر تولید می شوند، از نظر قیمتی نیز به نوعی مقرون به صرفه‌تر از وقتی است که خود تولیدی بخواهد آن را تولید کند؛ از این رو چرخه اقتصاد می تواند بچرخد. (4)

اما وقتی تحریم قطعات، چرخ دنده مواد اولیه را از این گردونه بر می دارد، نبض بازار از کار می افتد. تولیدی‌ها برای ادامه حیات مجبور می شوند یا به اجناس دست چندم در بازار بسنده کنند و یا خودشان دست به کار شوند و قطعات و مواد اولیه مورد نیاز خود را تامین نمایند. این اتفاق باعث می شود که کالاها هم از نظر و هم از نظر قیمت کیفیت بسیار افت کنند و دیگر صرفه اقتصادی برای مشتری نداشته باشند.

از این رو برخی از تولیدی‌ها که کالای ضروری و اساسی (مهم برای زندگی) تولید نمی کنند کم کم از رده خارج می شوند و دیگر تولیدی‌ها نیز توان رقابت را از دست می دهند. این تعدیل تولیدات و تولیدی‌ ها باعث روانه شدن خیل عظیمی از جمعیت بیکار به جامعه می‌شود و این خود بزرگ ترین آسیب این تحریم‌ ها محسوب می‌گردد.

تحریم قطعات و مواد اولیه یک تحریم هوشمندانه که ظاهرا ظالمانه هم محسوب نمی شود، می تواند کشور را فلج کند و مانعی بزرگ در برابر جهش تولیدات محسوب شود. (1)و(4)

چالش های نبود قطعات و تحریم آن ها

در بالا به خوبی توانستیم درک کنیم که نبود قطعات و تحریم مواد اولیه می تواند چه ضربه ای بر اقتصاد و حتی بر جامعه وارد کند. اما بیایید کمی ملموس‌تر صحبت کنیم. بیایید این تحریم‌ ها را در تولیدات مختلفی چون صنایع پتروشیمی، لاستیک سازی، خودرو سازی و... بسنجیم.

باید با یک واقعیت کنار بیاییم. هیچ کشوری نمی تواند تمام مواد اولیه و قطعات صنعتی را خودش تولید کند. از طرف دیگر برخی از صنایع مانند صنعت خودرو سازی نیازی مبرم به قطعات اصل و معتبر دارند و نبود این قطعات می تواند کل تولیدی مهمی به نام خودرو سازی را دچار مشکلات بزرگ و عدیده کند.

همچنین تامین قطعات از بازارهای دست چندم شاید در کوتاه مدت پاسخگو باشد اما در بلند مدت مشکلاتی بزرگ‌تری برای کشور ایجاد می‌کند؛ یکی از این مشکلات می تواند بازی با جان مردم باشد. چرا که این صنعت ارتباط مستقیم با جان مردم دارد و استفاده از قطعات نامناسب می تواند صدمات جبران ناپذیری به مصرف کننده و در نهایت به تولید بزند. (5)

اما به هر حال کشور نیاز دارد تا به تولیدات دارد تا هم نیاز داخلی را تامین کند و هم بتواند به حیات خود ادامه دهد. از این رو تولیدگران در بعضی از موارد مجبور به تهیه قطعات از بازار سیاه شدند. این اتفاق باعث شد تا قیمت تمام شده قطعات افزایش پیدا کند و در نهایت باعث افزایش قیمت کالاها تا چند برابر شد.

از طرف دیگر تحریم های اقتصادی، باعث شدند قیمت ارز در ایران تا چند برابر افزایش پیدا کند و این افزایش ضرب در افزایش قیمت قطعات، قیمت تمام شده محصولات را چند برابر می کند؛ در نتیجه برای داشتن جهش تولیدات باید هزینه ای گزاف بپردازیم.

هدف تحریم، صنایع پایه ای و مهم

همانطور که می‌دانید ایران سرشار از منابع طبیعی و خدادادی است که این منابع می توانند در صنایع و تولیدات مختلف استفاده شوند. در سال های نه چندان دور، ایران مواد خام و اولیه خود را تنها برای فروش استفاده می کرد و از آن‌ها در تولیدات خود بهره چندانی نمی‌برد.

اما تحریم های اولیه باعث شدند که ایران به منابع داخلی خود نگاهی دوباره بیاندازد و همین موضوع کم کم تولیدات پایه ای و اساسی چون تولیدات پتروشیمی و فولاد را قوت بخشید.

این موضوع می‌تواند برای جهش تولیدات نیز مورد توجه قرار بگیرد، از این رو وقتی برخی قطعات پتروشیمی و تولیدات فولاد و اینچنین صنایعی مورد تحریم قرار می‌گیرند در واقع سنگی زیر پای جهش تولیدات سایر صنایع محسوب می شود. (1)

بگذارید کمی روشن‌تر صحبت کنیم. صنایعی مانند پتروشیمی و فولاد، صنایع مادر محسوب می شوند. این صنایع می‌توانند نقش اصلی و اساسی در صنعت و اقتصاد بازی کنند. از این رو برای فلج کردن بخش عمده ای از صنعت و در نهایت بخش اقتصادی، تحریم قطعات و مواد اولیه مورد نیاز فولاد و پتروشیمی می تواند ضربه ای جبران ناپذیر بر بدنه کل اقتصاد محسوب شود.

به همین دلیل کاملا مشخص است که این تحریم‌ ها با چه اهدافی صورت می‌گیرند و انتخاب برخی صنایع به عنوان هدف اصلی، چه برنامه ای پشت سر خود دارند. (3)

جمع بندی و نتیجه گیری

اگر به تاریخچه تحریم‌ ها نگاه کنیم متوجه می شویم از سال 1914 ایران به شکل نوین زیر بار تحریم‌ ها بوده است. هرجایی که حکومت‌ های جهان زیر بار سیاست کشورهای غربی نرفته‌اند، سیاست تحریم راه را برایشان باز کرده است. این که ایران، امروز تحت فشار شدید اقتصادی و تحریمی قرار دارد به نوعی نشان دهنده این موضوع است که ایران نمی خواهد زیر بار سیاست زور برود.

رهبر انقلاب مشکل را به خوبی می‌داند؛ اگر مشکل اقتصادی و تحریم‌های مواد اولیه و... نبود که تولید روند عادی خود را طی می‌کرد و نیازی به جهش نداشت.

اما تحریم‌ ها کاری با اقتصاد ایران کردند که نیاز است تولید با قدرت بیشتری جهش کند و با این جهش، کاری کند که اقتصاد ایران از این وضعیت خارج شود.

اگر تولید حرکت نکند، حتی با برداشته شدن تحریم‌ ها، اقتصاد ایران تکانی جدی نخواهد خورد. از این رو واقعا از هر جهت که نگاه می کنیم، شعار امسال نیازی اساسی به عملیاتی شدن دارد.

پی نوشتها
  1. www.fas.org
  2. www.mashreghnews.ir
  3. www.en.wikipedia.org
  4. www.treasury.gov
  5. www.donya-e-eqtesad.com